Wat staat er op het spel nu New Public Brutalism dominanter wordt?
- contact564745
- 11 nov
- 6 minuten om te lezen
Bijgewerkt op: 14 nov
New Public Brutalism (NPB) is geen oppervlakkige stijlverschuiving, maar een fundamentele trendbreuk als het erom gaat hoe macht wordt gecommuniceerd, ervaren en gelegitimeerd. De klassieke politieke taal van procedurele rechtvaardigheid en argumentatieve redelijkheid wordt daarin overstemd door rauwe confrontatie, publieke vernedering en affectieve resonantie.
Deze driedelige blogreeks ontrafelt NPB langs drie lijnen:
1. Wat is het fenomeen NPB en waarom spreekt het veel mensen aan? - Link
2. Wat staat er op het spel wanneer deze stijl het nieuwe normaal wordt? - Deze blog
3. Welk leiderschap biedt tegenwicht hieraan? - Link
Aan de hand van politieke analyses, actuele voorbeelden en aansprekende literatuur, biedt deze reeks niet alleen inzicht in het heden, maar ook in de keuzes die voor ons liggen.
Inleiding: De prijs van zichtbaarheid
De opkomst van New Public Brutalism (NPB) is niet een proces dat zich in stilte voltrekt. Integendeel, ze dendert werkelijk als een bulldozer door het politieke landschap. In het eerste blog zagen we hoe NPB een bestuurs- en leiderschapsstijl is die breekt met traditie: geen procedure, maar performance; geen streven naar consensus, maar een inzet op confrontatie; geen nadruk op nuance, maar op een alle aandacht opeisende noodzaak. Wat gebeurt er als deze stijl niet meer aan de randen van het systeem verblijft, maar doordringt tot het centrum? Wat als NPB de nieuwe standaard wordt?
Wat staat er dan op het spel? Voor het democratisch weefsel, de economie, het vertrouwen tussen overheid en burger? Wat verliezen we, of winnen we, wanneer spektakel leidend wordt en gezag afhangt van affectieve resonantie in plaats van institutionele legitimiteit?
Nieuw: Noodtoestand als nieuw normaal
Wie goed kijkt, ziet dat NPB niet alleen zichtbaar is in uitspraken of debatten, maar zich vertaalt naar een diepere bestuurslogica. Die logica kenmerkt zich door de permanente uitzonderingstoestand. De klassieke democratische reflex van rust, regel, en reflectie wordt ingeruild voor onrust, improvisatie en incidentgedreven handelen. Chaos wordt geen risico of probleem, maar een instrument dat strategisch kan worden ingezet (Kaplan, 2025).
"Chaos wordt geen risico of probleem, maar een instrument dat strategisch kan worden ingezet."
In plaats van stabiliteit te bieden, wordt instabiliteit beheerd. Denk aan politici die continu brandjes blussen in de media om zo hun eigen onmisbaarheid te tonen, maar achter de schermen amper investeren in lange termijnbeleid. Da Empoli (2025) noemt dit de āchaospolitiekā: wie het vuur aanwakkert, kan zich ook als enige voor de hand liggende brandweerman opwerpen.
Onder deze logica verdwijnt niet alleen de klassieke idee van de democratische rechtsstaat als rationeel-bureaucratisch systeem (Weber), maar laat die zich ook actief ontmantelen. Staatsinstellingen worden niet meer gezien als fundament van de democratie, maar als obstakel voor daadkracht. Expertise is verdacht. Regels zijn hinderlijk. Traagheid wordt gelijkgesteld aan onwil. (Hanson & Kopstein, 2024)
Publiek: Vertrouwen als collateral damage
Het publieke domein wordt onder invloed van NPB niet herordend, maar raakt gepolariseerd en gestabiliseerd. Wantrouwen wordt niet bestreden, maar benut. En het wordt structureel. Onderzoek van onder meer Inglehart en Norris (2019) toont dat kiezers niet alleen kiezen op basis van beleid, maar vooral op basis van de vraag of ze instituties vertrouwen of niet.
"Wantrouwen wordt niet bestreden, maar benut."
Wie wantrouwt, wordt politiek geactiveerd via een idee van (h)erkenning, niet via argument of de belofte van beter. Brutalistische leiders spreken hun achterban niet toe met beleidsnotaās, maar met gebaren van verzet. Ze breken regels niet ondanks hun publieke rol, maar dankzij die rol want precies daardoor kunnen ze laten zien dat ze niet bij "hen" horen, maar bij "ons".
Daarmee wordt het systeem zelf inzet van politieke strijd. Parlementen, rechtbanken, media: allemaal verdacht. Wie verdedigt, lijkt automatisch verdacht te worden van medeplichtigheid. Vertrouwen wordt een politieke identiteit, geen gedeelde voorwaarde voor debat.
Deze dynamiek geldt niet alleen op nationaal niveau. Ook internationale samenwerking wordt ondermijnd. Multilaterale instellingen zoals de VN, WHO en EU worden voorgesteld als bureaucratische monsters die nationale autonomie ondergraven. Brutalistische politici gebruiken die framing om samenwerking te saboteren. Zo wordt ook mondiale beleidscoƶrdinatie een slagveld van symboliek en identiteit.
Toch is NPB niet enkel destructief. Onder de ruwe stijl schuilt ook een diepere hunkering: naar nabijheid, herkenning, betekenis. Wat als deze stijl niet alleen het systeem ondergraaft, maar ook laat voelen wat er ontbreekt? In de leegte die technocratie en meetbaarheid achterlaten, biedt NPB tenminste iets tastbaars: symbolische aanwezigheid, aansprekende emotie, bijna aanraakbare lijfelijkheid. Het is een ongemakkelijke spiegel van de democratie die we verloren zijn, Ć©n van de gevoelswereld die we zijn gaan negeren in de context van bestuur en leiderschap.
Brutaal: Van emotie naar erosie
De brutaliteit van NPB gaat veel dieper dan platte botheid. Ze raakt aan het hart van de democratische veerkracht: aan onze āchecks and balancesā, ons idee van rechtszekerheid, en onze beleving van bestuurlijke continuĆÆteit. Wat op het eerste gezicht oogt als retoriek, vertaalt zich in institutionele erosie. Niet in Ć©Ć©n grote klap, maar via talloze kleine verschuivingen (Levitsky & Ziblatt, 2018).
Denk aan wat Muirhead en Rosenblum (2024) beschrijven als "onbestuur": het actief ondermijnen van de uitvoeringscapaciteit van de overheid. Geen geld voor inspecties, geen vertrouwen in ambtenaren, een rechter of een onderzoeker die als vijand wordt neergezet. Alles wat stabiliteit biedt, wordt verdacht gemaakt, om vervolgens in de ambtsvervulling vervangen te worden door persoonlijke loyaliteit.
De erosie heeft ook morele gevolgen. Als leiders zonder consequenties mogen liegen, beledigen en verdacht maken, wat betekent waarheid dan nog? In het post-truth tijdperk is waarheid geen gemeenschappelijk ankerpunt meer, maar een strijdmiddel voor het aanwakkeren van onderling conflict. Wie de meeste emotie weet te mobiliseren, wint. Niet omdat die gelijk heeft, maar omdat diens inbreng resoneert.
"Wie de meeste emotie weet te mobiliseren, wint. Niet omdat die gelijk heeft, maar omdat diens inbreng resoneert."
En wie resoneert, bepaalt het narratief. Zo wordt stijl werkelijkheid. Of zoals Da Empoli (2025) het verwoordt: de wolf draagt geen schaapskleren meer, hij wordt met applaus ontvangen.
āZo wordt stijl werkelijkheid.ā
Wat er Ć©cht op het spel staat
De democratie zelf. NPB laat zien hoe democratische systemen kunnen blijven bestaan in vorm, maar ondertussen van binnen worden uitgehold. Verkiezingen, parlementen en rechtbanken blijven bestaan, maar functioneren niet langer als onafhankelijke pijlers. Ze worden podia van conflict, niet voor het zoeken naar een oplossing.
De waarde van waarheid. In een samenleving waar leugen en waarheid uitwisselbaar zijn geworden onder invloed van politieke strategieĆ«n als āflooding the zoneā, verschuift de morele norm. Als feiten steeds meer irrelevant zijn, telt alleen wie het hardst roept. Dat maakt ruimte voor leiders die geen beleid voeren, maar verhalen spinnen. Niet verantwoordelijkheid, maar sentiment regeert.
De capaciteit van bestuur. Overheden voldoen niet aan gestelde verwachtingen, niet perse omdat ze als vanzelf slecht functioneren, maar omdat hun infrastructuur doelbewust wordt ondermijnd door strategieƫn van onbestuur. Geen investeringen in publieke diensten, maar in politieke beeldvorming. Geen checks & balances, maar cheering crowds.
De publieke sfeer. Waar het politieke debat ooit rustte op een fundament van gedeeld begrip en wederzijdse erkenning, overheerst nu de framing contest, gekenmerkt door verdachtmaking en vijandsdenken. De publieke ruimte wordt een slagveld. En in oorlog is geen plek voor twijfel, compromis of nuance.
Conclusie: Geen stijl-maar systeemverandering
New Public Brutalism is niet simpelweg af te doen als een nieuwe populistische of toch wat ruwe stijl. Eerder staat het symbool voor een structurele verschuiving in de manier waarop macht wordt gelegitimeerd en uitgeoefend. Wat op het spel staat is dan ook niets minder dan de kern van democratisch bestuur: de voorwaarden voor dialoog, de infrastructuur van vertrouwen, en de betekenis van waarheid zelf.
De democratische rechtstaat verliest niet in Ć©Ć©n klap haar waarde. Ze verliest die telkens een beetje, elke keer dat we wegkijken wanneer regels worden genegeerd, instellingen worden ondermijnd, of de waarheid wordt verdraaid. Wie de democratie wil beschermen, moet dus niet alleen weerstand bieden aan de stijl van het brutalisme, maar ook aan de strategie erachter.
"De democratische rechtstaat verliest niet in Ć©Ć©n klap haar waarde. Ze verliest die telkens een beetje."
De diagnose is duidelijk: NPB tast de fundamenten van de democratie en de rechtstaat aan. In de derde en laatste blog onderzoeken welke leiderschap hier een tegengewicht op kan vormen? Zien we reeds signalen van een andere politiek? Want zelfs in het donker blijven keuzes mogelijk.
Wil je dit thema live ontleden in een keynote over New Public Brutalism?
Ginkgo helpt leiders en organisaties groeien in visie, veerkracht en impact. Ontdek hoe wij dat doen:
Jesse SegersĀ is bijzonder hoogleraar aanĀ de Universiteit van Exeter (VK) en partner van Ginkgo Consulting. Hij helpt leiders en hun organisaties in hun ontwikkeling.
Mark van TwistĀ is decaan en bestuursvoorzitter van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) en hoogleraar Bestuurskunde, in het bijzonder bestuurs- en beleidsadvisering in publiek-private context, aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Referenties
Da Empoli, G. (2025). Het uur van de wolven (H. E. van Riemsdijk, vert.) . Atlas Contact.
Hanson, S., & Kopstein, J. (2024). The Assault on the State. Cambridge University Press.
Inglehart, R., & Norris, P. (2019). Cultural Backlash: Trump, Brexit, and Authoritarian Populism. Cambridge University Press.
Kaplan, R. (2025). Barre Land. New York: Random House.
Levitsky, S., & Ziblatt, D. (2018). How Democracies Die. Crown Publishing.
Muirhead, R., & Rosenblum, N. L. (2024). Ungoverning: The attack on the administrative state and the politics of chaos. Princeton University Press.
