Nieuw leiderschap: tegenspel bieden aan de tijdgeest
- contact564745
- 11 nov
- 5 minuten om te lezen
Bijgewerkt op: 14 nov
New Public Brutalism (NPB) is geen oppervlakkige stijlverschuiving, maar een fundamentele trendbreuk als het erom gaat hoe macht wordt gecommuniceerd, ervaren en gelegitimeerd. De klassieke politieke taal van procedurele rechtvaardigheid en argumentatieve redelijkheid wordt daarin overstemd door rauwe confrontatie, publieke vernedering en affectieve resonantie.
Deze driedelige blogreeks ontrafelt NPB langs drie lijnen:
1. Wat is het fenomeen NPB en waarom spreekt het veel mensen aan? - Link
2. Wat staat er op het spel wanneer deze stijl het nieuwe normaal wordt? - Link
3. Welk leiderschap biedt tegenwicht hieraan? - Deze blog
Aan de hand van politieke analyses, actuele voorbeelden en aansprekende literatuur, biedt deze reeks niet alleen inzicht in het heden, maar ook in de keuzes die voor ons liggen.
Inleiding: Besturen in het schaduwspel van NPB
In het tijdperk van New Public Brutalism (NPB) is politiek en bestuur steeds minder een arena van argumenten en steeds meer een strijdtoneel van beelden. Waar leiders vroeger probeerden te overtuigen, proberen ze nu resonantie te bewerkstelligen. Waar bestuur ooit rust en regelmaat symboliseerde, is het vandaag een voortdurend schouwspel van urgentie wekken, emotie oproepen en reacties uitlokken.
Toch komt deze omslag niet uit het niets. De brutaliteit van vandaag is de schaduw van het management van gisteren.
"De brutaliteit van vandaag is de schaduw van het management van gisteren."
De structurele strijd: NPM versus NPB
De opkomst van NPB valt niet te begrijpen zonder haar voorganger: New Public Management (NPM). Waar NPB gericht inspeelt op emotie en effect, was NPM juist eenzijdig gestoeld op ratio, efficiƫntie en meetbaarheid. De staat werd in NPM gereduceerd tot een onderneming: ministers als CEO's, burgers als klanten, beleid als product.
Aanvankelijk bracht NPM modernisering: digitalisering, contractering op basis van prestatie-indicatoren, outputsturing. Maar de keerzijde werd al snel duidelijk. NPM produceerde een technocratisch bestuur dat steeds verder af kwam te staan van de burger. De taal van waarde en gemeenschap verdween achter spreadsheets en targets.
NPB presenteert zich als het antwoord op die kilte. Het belooft vuur waar NPM leegte liet, nabijheid waar NPM afstand creƫerde. Maar die belofte is verraderlijk. Waar NPM te weinig gevoel opriep, doet NPB dat juist te veel. Waar NPM rationaliteit verabsoluteerde, verheerlijkt NPB de emotie. De ironie is dat beide modellen zo op eigen wijze de institutionele kern van de democratie verzwakken: de eerste door reductie van bestuur tot beheer, de tweede door explosie van affect.
"Waar NPM te weinig gevoel opriep, doet NPB dat juist te veel."
De echte uitdaging ligt dus niet in een terugkeer naar NPM of in het omarmen van NPB, maar in het vinden van een derde stijl: eentje die ruimte biedt voor emotie zonder helemaal los te komen van de feiten, die contact maakt zonder cynisch te worden, en die democratische instituties niet ondermijnd via technocratie enerzijds of emocratie anderzijds maar juist weer betekenisvol weet te maken.
Signalen van een andere politiek
Tussen de koude efficiĆ«ntie van NPM en de hete emotionaliteit van NPB verschijnen aarzelende contouren van iets nieuws. De overwinning van Zohran Mamdani in New York, en recent de āvibe-shiftā in Nederland rond Rob Jetten, laten een politiek zien die tegelijk performatief Ć©n waardig durft te zijn. Ze maken opnieuw zichtbaar dat emotie niet de vijand van rede is, maar haar brandstof kan zijn. Ze gebruiken performance om te verbinden, niet om te verdelen; ze koppelen de energie van activisme aan het ambacht van bestuur.
Is dit een duurzame breuk met NPB? Dat is nog maar de vraag. Zoals Rutger Bregman het laatst wist te benoemen in een reflectie over de verkiezing van Mamdani: āItās not enough to fight the system, you also have to fix it.ā
De vibe-shift als nieuwe laag binnen dezelfde logica
Wat we zien is vooralsnog geen fundamentele omwenteling, eerder een stilistische draai binnen een ongewijzigde structuur. De performance politics is met dit soort verkiezingsoverwinningen niet voorbij. Integendeel, het is de nieuwe standaardtaal van de democratie geworden. Wat verandert, is niet het mechanisme (zichtbaarheid, stijl, affectieve resonantie), alleen de toon.
Jetten en Mamdani gebruiken dezelfde stijlmiddelen als hun brutalistische tegenstanders: social mediacodes, framing, emotionele aanspreekbaarheid. Alleen verpakt in empathie, hoop en licht. Hun stijl blijft binnen het NPB-paradigma, laat zich goedbeschouwd typeren als een tegen-brutalisme: vriendelijker, hoopvoller, maar nog steeds gericht op resonantie in plaats van deliberatie. De āObama-vibeā is dus niet noodzakelijk herstel of herdenken van de democratische rechtstaat, maar een mildere variant van dezelfde spektakelstructuur.
Zelfs hoop is een marketingstrategie geworden. Vanuit de NPB-logica is optimisme een vorm van theater. De hervonden āYes we canā-toon, de het kan wĆ©l-slogans zijn niet per se signalen van herstel van vertrouwen, maar vormen van affectieve mobilisatie die nog steeds afhankelijk zijn van het algoritmische verlangen naar gevoel. Ze bieden mensen niet per se inhoud of beleid, maar emotionele herpositionering: hoop als merkbelofte.
"Zelfs hoop is een marketingstrategie geworden."
De structuur blijft, ook als de toon verandert
De voedingsbodem voor NPB blijft door dit alles onaangetast: digitale versnelling, statusongelijkheid, post-truth, elite-overproductie. Geen electorale verschuiving of sympathiek leiderschap verandert die krachten. De vibe-shift kan tijdelijk verlichting brengen, maar schept ook nieuwe verwachtingen. En als die botsen met de logge werkelijkheid van beleid en instituties, volgt vaak slechts teleurstelling, en een terugslag in de richting van cynisme of erger.
Zolang de democratische infrastructuur niet mee verandert, blijft hoop een stijl binnen dezelfde structuur van spektakel en sentiment.
Slotconclusie: Leiderschap voorbij stijl
Het echte gevecht gaat naar ons idee niet gaat tussen NPB en NPM, of tussen brutale en meer beschaafde stijlen van politieke performance. De werkelijke strijd gaat over iets fundamentelers: de voorwaarden waaronder democratisch leiderschap opnieuw geloofwaardig is in te vullen voor velen. Leiderschap dat niet alleen aanspreekt, maar ook bij elkaar houdt. Met daaraan gekoppeld een bestuur dat niet alleen zichtbaar is, maar ook betrouwbaar. Dat niet alleen emotie mobiliseert, maar ook betekenis bouwt.
De opkomst van zachtere, empathischere of optimistichere leiderschapsvormen zou je kunnen zien als een eerste stap. Een poging om binnen de logica van performance-politiek ruimte te maken voor verbinding en verantwoordelijkheid. Maar zolang de onderliggende voedingsbodems van NPB intact blijven: diep wantrouwen, doorgeschoten polarisatie, en uitgeholde instituties, verandert er structureel weinig.
"De opkomst van zachtere, empathischere of optimistichere leiderschapsvormen zou je kunnen zien als een eerste stap."
Zonder een herwonnen basis van gedeeld vertrouwen, zonder democratische instituties die weer aanspreken en beschermen, en zonder een zeker fundament om vast te stellen wat waar is en wat niet, blijft ook het vriendelijkste leiderschap een stijlkeuze in plaats van een systeemverandering. Dan wordt hoop geen fundament, maar iets dat dient als faƧade.
De toekomst vraagt niet om een terugkeer naar vroeger of een vlucht voorwaarts naar nog meer performance, maar om een herijking van onze democratische cultuur. Een die leiderschap mogelijk maakt dat theatrale middelen durft te gebruiken, zonder deze te verwarren met inhoud. Met een bestuur dat zich weet te bewegen in een wereld vol zichtbaarheid, zonder de waarden van representatie te verliezen.
"De toekomst vraagt niet om een terugkeer naar vroeger of een vlucht voorwaarts naar nog meer performance, maar om een herijking van onze democratische cultuur."
De vraag is dan niet: wie spreekt het beste aan? Maar: wie kan ook als de camera uit is en de aandacht zich elders richt nog koers houden, en bijdragen aan vertrouwen, waarheid en verbinding?
Wil je dit thema live ontleden in een keynote over New Public Brutalism?
Ginkgo helpt leiders en organisaties groeien in visie, veerkracht en impact. Ontdek hoe wij dat doen:
Jesse SegersĀ is bijzonder hoogleraar aanĀ de Universiteit van Exeter (VK) en partner van Ginkgo Consulting. Hij helpt leiders en hun organisaties in hun ontwikkeling.
Mark van TwistĀ is decaan en bestuursvoorzitter van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) en hoogleraar Bestuurskunde, in het bijzonder bestuurs- en beleidsadvisering in publiek-private context, aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
